M. Sc. Marija Končar
Izvor PITAJTE DEFEKTOLOGA
pitajtedefektologa/deciji-crtez/
Žan Žak Ruso (1712 – 1778) smatrao je detinjstvo posebno značajnom fazom u odrastanju, jedna od njegovih najpoznatijih rečenica je «Dete je dete, a ne odrasla osoba».
Crtež predstavlja jedan od načina kojima se deca izražavaju. S obzirom da većina dece rado crta i oseća se ugodno u toj aktivnosti psiholozi koriste izradu crteža kao odličan način uspostave odnosa sa detetom.
Kako se razvija dečiji crtež?
Uošteno govoreći, sa porastom uzrasta dečiji crteži sadrže više detalja, tačnije proporcionalne odnose i postaju realističniji (Thomas & Silk, 1998). Razvoj crteža odvija se u četiri faze: prva faza započinje u 18. mesecu, kada deca počinju ostavljati tragove na papiru, i završava oko polovine treće godine života. Ta faza poznata je i kao “faza šaranja”, s obzirom da nije moguće odrediti temu nacrtanog. Autori se slažu da ti crteži nisu reprezentacija nečega, već određena vežba vizualno-motoričke koordinacije (Thomas & Silk, 1990). Važno je naglasiti da su dobne granice navedenih faza fleksibilne; njihov početak i kraj nije fiksno određen te se elementi iz jedne faze mogu prenositi u drugu.
Crteži dece u dobi od dve i po do pet godina predstavljaju reprezentaciju nečega. U toj dobi deca najavljuju temu crteža pre nego što se upuste u crtanje. Crtež postaje prepoznatljiv, kao i upotreba različitih oblika unutar istog crteža, javljaju detalji. Poznato je da crtež čoveka u tom razdoblju sadrži krug sa detaljima koji prikazuju elemente lica i noge, ređe ruke. Taj oblik ljudske figure naziva se punoglavcem, dok se oba faza naziva šematska zbog pomenute upotrebe šema.
U sledećoj fazi, koja traje od pete do osme godine života, javlja se realizam u dečijim crtežima. Ova faza se naziva “intelektualnim realizmom” jer deca crtaju postojeće elemente koji nisu vidljivi i postojeće elemente koje je nemoguće videti zbog ugla prikazivanja, kao što su obe noge jahača prikazanog iz profila (Anning i Ring, 2004).
Razvoj dečijeg crteža
Mnogi likovni pedagozi i art-terapeuti i danas koriste Lowenfeldovih (1947) šest razvojnih faza kao standard za procenu likovnog razvoja kod dece:
- Švrljanje (od 2 do 4 godine): najraniji crteži često su motorno motivisani, a onda sa vremenom postaju reprezentativni odrazi mentalne aktivnosti.
- Preshematski (od 4 do 7 god.): rani razvoj reprezentacijskih simbola, posebno jednostavnih oblika koji predstavljaju ljude.
- Shematski (od 7 do 9 god.): dalji razvoj reprezentacijskih simbola, posebno shema za figure, predmete, kompoziciju i boju, upotreba linije kao podloge (engl. baseline).
- Rani realizam (od 9 do 11 god.): razvoj veština koje u crtežima prikazuju prostorne dubine i boje u prirodi, zajedno sa povećanjem rigidnosti u izražavanju.
- Realizam (od 11 do 13 god.): kritična svest o ljudskim figurama i okolini uz veću pažnju posvećenu detaljima.
- Razdoblje odluke (adolescencija): izražavanje je sofisticiranije i detaljnije. Neka deca ne dostignu ovaj period ukoliko iz bilo kog razloga prestanu da umetnički stvaraju (najčešće zbog nedovoljnog ohrabrenja).
Treba imati na umu da su navedeni uzrasti samo okvirni, drugim rečima može doći do preklapanja među razdobljima, u stilu crtanja, kao i veštini koja se smatra normalnom za pojedini stadijum. Deca takođe mogu «šetati» među stadijumima, napred i nazad, što govori o potrebi da se u primeni ovog shvatanja razvoja mora održati nivo fleksibilnosti (Anning i Ring, 2004).
LITERATURA:
ANNING, A. & RING, (2004). MAKING SENSE OF CHILDREN’S DRAWINGS.
LOWENFELD, V. (1947). CREATIVE AND MENTAL GROWTH.
THOMАS, G.V. & JOLLEY, R.P. (1998). DRАWING CONCLUSIONS: A RE-EXАMINАTION OF EMPIRICАL АND CONCEPTUАL BАSES FOR PSYCHOLOGICАL EVАLUАTION OF CHILDREN FROM THEIR DRАWINGS.
THOMАS, G.V. & SILK, A.M.J.( 1990). AN INTRODUCTION TO THE PSYCHOLOGY OF CHILDREN’ DRАWINGS.
M. Sc. Marija Končar
Izvor PITAJTE DEFEKTOLOGA
pitajtedefektologa/deciji-crtez/
